Φτηνά Τσιγάρα: Μια Αυγουστιάτικη βόλτα στην Αθήνα του 1999 (και του 2023)

Αύγουστος του 1999 στην άδεια Αθήνα. Ένα ζευγάρι γνωρίζεται έξω από ένα καρτοτηλέφωνο. Στα 24 χρόνια που πέρασαν η πόλη έχει αλλάξει και η Αθήνα που μας σύστησαν τα «Φτηνά Τσιγάρα» του Ρένου Χαραλαμπίδη έχει πια "χαθεί" σχεδόν ολοκληρωτικά. Είναι Αύγουστος του 2023 και ας κάνουμε μαζί μια βόλτα στα ίχνη εκείνου του καλοκαιριού.

Ξεκινάμε από το καρτοτηλέφωνο δίπλα στο περίπτερο "απέναντι από το Ηρώδειο". Επειδή η γωνία λήψης ξεγελά, να θυμίσω (για να μαθαίνουν οι νεότεροι και να θυμούνται οι παλιοί) ότι το 1999 η Διονυσίου Αρεοπαγίτου ήταν ακόμα κανονικός δρόμος από όπου διέρχονταν αυτοκίνητα, πούλμαν και αστικά λεωφορεία. Τα έργα πεζοδρόμησης ξεκίνησαν στις αρχές του 2000 και ολοκληρώθηκαν το 2003. Ο χώρος φυσικά έχει πια αλλάξει εντελώς. Η Διονυσίου Αρεοπαγίτου προσφέρεται για ευχάριστους περιπάτους, όμως στο σημείο δεν υπάρχει πια περίπτερο ούτε βέβαια και τηλεφωνικός θάλαμος. Όμως ακόμα και με την πόλη γεμάτη τουρίστες, υπάρχουν στιγμές, αργά κάποια βράδια του Αυγούστου, που το σημείο παραμένει απόκοσμα ήσυχο όπως στα πλάνα του Ρένου Χαραλαμπίδη.

Από τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, μεταφερόμαστε στην λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας με την τετράδα των τηλεφωνικών θαλάμων και το πρώτο φλερτ του Νίκου (Ρένος Χαραλαμπίδης) και της Σοφίας (Αννα Μαρία Παπαχαραλάμπους). Στο σημείο εκτελούνται σήμερα εργασίες ανάπλασης και παραμένει αποκλεισμένο για τους πεζούς. Εκτός από τα καρτοτηλέφωνα, χάθηκαν (προσωρινά λένε) και τα χαρακτηριστικά κάγκελα της περίφραξης του Ζαππείου.

Ο Νίκος βγαίνει από το σπίτι του κι έχουμε μια φευγαλέα όψη της πολύβουης οδού Ευριπίδου. Αν και τα κτήρια στο σημείο δεν έχουν αλλάξει, οι πινακίδες εδώ και πολλά χρόνια είναι πολύ διαφορετικές. Το "Πεντίδης Χρ. & Υιός" που βλέπουμε απέναντι (καθώς ο ήρωας βγαίνει) στον αριθμό 62 είναι πια "Baoxing Trading Company". Και όπως όλα δείχνουν το διαμέρισμά του με θέα την Ακρόπολη (αλλά και τη Βαρβάκειο) είχε "στηθεί" σε κάποιον από τους ορόφους του κτηρίου της οδού Ευρυπίδου 57-61.

Καλλιδρομίου 55. Το cafe bar "55" που πλέον δεν υπάρχει ήταν ο χώρος που με ελάχιστη σκηνογραφική παρέμβαση φιλοξένησε τους θρυλικούς διαλόγους του Τάκη (Αλκη Παναγιωτίδη) με τον Τέλη (Κώστα Τσάκωνα). Είναι ο ίδιος χώρος που έζησε και έβαλε τέλος στη ζωή του (το 1988) ο Νικόλας Ασιμος. Παραμένει κλειστός εδώ και χρόνια, ενώ ακριβώς απέναντι βασιλεύουν πλέον τα γκράφιτι.

Επιστρέφουμε στη βόλτα του Νίκου και της Σοφίας στην άδεια Αθήνα του Αυγούστου και συγκεκριμένα στο σημείο που η οδός Σταδίου συναντά τη Βουκουρεστίου λίγο πριν την πλατεία Συντάγματος. Στο φόντο το ξενοδοχείο NJV Athens Plaza που πλέον έχει αλλάξει το φωτισμό του από μπλε σε υπόλευκο. Οι δυο τους συνεχίζουν στον πεζόδρομο της Βουκουρεστίου που μοιάζει να έχει αλλάξει ελάχιστα από τότε.

Στάση για καφέ στο πάλαι ποτέ Zonar's (ή Διόνυσος Zonar's όπως βλέπουμε στη νέον επιγραφή). Λίγους μήνες μετά το γύρισμα όλο το κτήριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού ανακαινίστηκε ριζικά, και το Zonar's άλλαξε κι αυτό εκ βάθρων. Τα «Φτηνά Τσιγάρα» είναι ίσως η τελευταία αποτύπωση αυτού του χώρου πριν αλλάξει οριστικά, χάνοντας τα χαρακτηριστικά σεπαρέ ή την ξύλινη επένδυση στους τοίχους. Το 2019 μετά από δικαστική απόφαση ο χώρος άλλαξε επωνυμία σε Athenee κι έτσι η μόνη πινακίδα Zonar's στην πόλη βρίσκεται πια έξω από το "Διόνυσο" της Ακρόπολης.

Το ζευγάρι περπατά αμέριμνο μπροστά από το κτήριο της Τράπεζας της Ελλάδος στην οδό Πανεπιστημίου, από τα ελάχιστα σημεία που μένουν ουσιαστικά απαράλλαχτα 24 καλοκαίρια μετά το γύρισμα της ταινίας.

Η σκηνή στο σημείο που βρίσκεται η διάβαση πεζών επί της Πανεπιστημίου (προς τη Βουκουρεστίου) αποτελεί σήμα κατατεθέν της ταινίας. Το σημείο μοιάζει ακόμα οικείο, όμως με μια προσεκτικότερη ματιά αντιλαμβανόμαστε την επικείμενη αλλαγή στις αναλογίες του χώρου, με τα πεζοδρόμια να κερδίζουν χώρο και τις λωρίδες κυκλοφορίας να περιορίζονται σε τρεις.

Η Στοά Αρσάκη (εκεί που ο Νίκος αναρωτήθηκε αν... μιλάει πολύ) πέρασε μια πολυετή περίοδο παρακμής κατά την οποία αποχώρησαν σταδιακά όλα τα καταστήματα που φιλοξενούσε (κυρίως με είδη ταξιδιού). Το καλοκαίρι του 2023 βλέπουμε να έχει κι αυτή μετατραπεί σε ένα κλειστό εργοτάξιο με την υπόσχεση να μεταμορφωθεί σε "Αθηναϊκό food hall" το 2024.

Τα ραντεβού του Νίκου με τους μικρομαφιόζους Σάκη (Μάνο Βακούση) και Μάκη (Τάκη Σπυριδάκη) είναι στην υπόγεια διάβαση που ενώνει τον ηλεκτρικό Νέου Φαλήρου με το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας. Ο χώρος άλλαξε όταν ανακαινίστηκε ριζικά το 2004 για τους Ολυμπιακούς Αγώνες αλλά στο πέρασμα των χρόνων υπέκυψε ξανά στη φθορά και τις επάλληλες στρώσεις από γκράφιτι.

Επιστροφή στο πρωταγωνιστικό δίδυμο που βρίσκεται στην οδό Ακαδημίας. Ο παράδρομος που κάποτε ήταν γεμάτος με αφετηρίες λεωφορείων είναι πλέον ένα μεγάλο εργοτάξιο για τη νέα γραμμή 4 του μετρό. Εννοείται πως το παγκάκι που συνέχισαν το φλερτ τους ο Νίκος και η Σοφία, δίπλα στην γωνία με την οδό Ρήγα Φερραίου) έχει πια εξαφανιστεί.

Παρένθεση στη ροή του φιλμ χωρίς όμως να απομακρυνθούμε γεωγραφικά. Μεταφερόμαστε χρονικά στο φινάλε του φιλμ και η Σοφία μπαίνει στο τρόλεϊ με ένδειξη "βλάβη" (προφανώς για τη διευκόλυνση των γυρισμάτων ώστε να μην μπερδεύεται το επιβατικό κοινό). Βρίσκεται στη στάση που υπήρχε (και υπάρχει ακόμα) στο τέρμα της οδού Ιπποκράτους, έξω από τα θέατρα Διάνα και Γκλόρια.

Σοφοκλέους και Αθηνάς γωνία. Το γεμάτο ενυδρεία παλιό pet shop που βρίσκονταν στο ισόγειο του, για χρόνια εγκαταλειμμένου, ξενοδοχείου Πίνδαρος (βλ. φωτογραφία αρχείου), δεν υπάρχει πια. Εδώ και λίγο καιρό το κτήριο έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες ριζικής ανακαίνισης του κτηρίου, το οποίο απέκτησε μικρή επέκταση καθ' ύψος και ενώθηκε με το γειτονικό ξενοδοχείο Fresh.

Στην αλάνα έξω από το θέατρο του Λυκαβηττού (που το 1999 είχε ακόμα μπασκέτες) η καντίνα παραμένει σημείο συνάντησης. Μόνο που η τωρινή καντίνα είναι εντελώς διαφορετική από την παλιά. Κυρίως γιατί δεν υπάρχει πλέον αυτό το μικρό σαλονάκι, εκεί όπου ο Νίκος και η Σοφία ήπιαν τον πρώτο καφέ στη χαραυγή της νέας ημέρας.

Ας χωριστούμε όπως συναντηθήκαμε... Στο σημείο που ολοκληρώθηκε η νυχτερινή βόλτα του Νίκου και της Σοφίας. Είμαστε και πάλι στο σημείο που η οδός Πανεπιστημίου συναντά την Βουκουρεστίου όπου τα πλατάνια παραμένουν ακμαία. Όπως φαίνεται και στο πλάνο από τα «Φτηνά Τσιγάρα» το καλοκαίρι του 1999 η Βουκουρεστίου δεν είχε ακόμα πεζοδρομηθεί, επιτρέποντας την αριστερή στροφή προς την οδό Σταδίου.

Τι μένει από αυτή την περιπλάνηση; Όχι τόσο ότι η Αθήνα αλλάζει. Οι πόλεις πάντα άλλαζαν και θα αλλάζουν. Όμως υπάρχουν ανάμεσά μας άνθρωποι (όπως κι εγώ) που νοιώθουν ότι το 2000 είναι μόλις "μερικά χρόνια πίσω". Από αυτή τη βόλτα κατάλαβα πόσο "μακριά" είναι πια εκείνη η εποχή... πόσο μακριά είναι κι εκείνη η Αθήνα. Μια Αθήνα που υπάρχει πια μόνο στις αναμνήσεις μας, αλλά και αποτυπωμένη στο φιλμ του Ρένου Χαραλαμπίδη.

Ίσως αυτό το αίσθημα να είναι αυτό ακριβώς που προσπαθεί να εκφράσει σε κάποιο σημείο ο ήρωας της ταινίας...

Καμιά φορά σκέφτομαι ότι μετά από εβδομήντα χρόνια
κάποιος μπορεί να σταθεί σε ένα άδειο αντίστοιχο τρόλεϋ
και να ακούσει την σιωπή του πλήθους
Αλλά δεν θα είναι η ίδια σιωπή
Θα είναι η σιωπή ενός άλλου πλήθους
Δε θα είμαστε εμείς