The Lady From Shanghai

Η περίπτωση του Orson Welles μοιάζει με την πιο απίστευτη παραδοξότητα στα χρονικά της έβδομης τέχνης. Ο άνθρωπος που κατά κοινή ομολογία έσωσε το Αμερικάνικο σινεμά από την φθίνουσα πορεία στην οποία είχε ήδη εισέλθει μετά τη δεκαετία του Α30 και τα χρόνια της πρώτης μεγάλης ακμής, θεωρείται μέχρι και σήμερα ο ικανότερος απατεώνας της έβδομης τέχνης. Ο σκηνοθέτης που πρωτοσύστησε το κινηματογραφικό κάδρο ως τον οργιώδη τόπο απίθανων συνθέσεων και γεωμετρικών πειραματισμών, ο λόγος για τον οποίο οι πλέον αναγνωρισμένοι ευρωπαίοι σκηνοθέτες, από τον Truffaut ως τον Kieslowski, αποφάσισαν να ασχοληθούν με το σινεμά -και πολλοί από αυτούς, όπως ο Hitchcock και ο Lang, να διασχίσουν τον Ατλαντικό μέχρι τη γη της κινηματογραφικής επαγγελίας- πιστεύεται πως άγγιξε την κορυφή με την πρώτη του κιόλας ταινία, την "καλύτερη ταινία όλων των εποχών", τον "Πολίτη Κέην", για να συντριβεί στην συνέχεια στα τρίσβαθα της αντιφατικής ιδιοσυγκρασίας και της αυτοκαταστροφικής τελειομανίας του.

Φυσικά, η μαγική ιστορία του Orson Welles δεν τελείωνει με τον "Κέην". Ούτε καν αρχίζει με αυτόν. Οι μάχες του με την RKO και οι προσπάθειες συμβιβασμού με την αμερικανική βιομηχανία κινηματογράφου, η αυτοεξορία του στην Βρετανία και οι πειραματισμοί με τον Shakespeare και βέβαια η τελευταία περίοδός του στις ΗΠΑ, η "χειρότερη" (ή απλά η τελική, μεγάλη έκρηξη ενός πρωτοφανούς πυροτεχνήματος), όλες φέρουν την μαγική υπογραφή του Welles: το ηδονιστικό φλερτ με το βάθος πεδίου, τους πειραματισμούς με τις περιβόητες σεκάνς-σκηνές, τα φαντάσματα του γερμανικού εξπρεσιονισμού, τις επίμονες αναμνήσεις από τα χρόνια στο θέατρο και το ράδιο. Στους "θλιβερούς", για πολλούς, σταθμούς του, ο Welles δεν έπαυε να προβάλλει στην μεγάλη οθόνη και μία ακόμα πτυχή του μύθου του. Με το "The Lady from Shanghai"κατάφερε και κάτι ακόμα: να παντρέψει αυτόν του τον μύθο με την αρχετυπική femme fatale των 40's: την Gilda.

Γιατί, κανείς δεν μπορεί να παραβλέψει πως το "The Lady from Shanghai" υπήρξε πρώτα και κύρια, μία ταινία για τη Rita. Αυτή είναι, λοιπόν, η στιγμή που οι τεχνικές αναλύσεις κάνουν για λίγο πίσω και οι προβολείς πέφτουν στην "ταινία" πίσω από την κάμερα. Μετά από τη διάλυση του πρώτου του γάμου και ύστερα από τις ερωτικές περιπέτειες που του καταλόγιζαν τα έντυπα της εποχής, ο Welles αιφνιδιάζει τους πάντες, όταν εμφανίζεται παντρεμένος με την Rita Hayworth. Ο γάμος τους κράτησε μόλις τέσσερα χρόνια, τους άφησε όμως μία κόρη και έναν εξαιρετικά ενδιαφέρον διακανονισμό διαζυγίου: η Hayworth και η Columbia pictures εξασφάλισαν πως ο Welles θα σκηνοθετούσε την νέα ταινία της πρώην συζύγου του. Ο Welles εκμεταλλεύτηκε με τον πιο ανέλπιστο τρόπο την ευκαιρία και κατάφερε (ή έστω προσπάθησε) το πιο απίθανο εγχείρημα: σκότωσε την Gilda.

Η pre-production περίοδος της ταινίας σημαδεύτηκε από μία ανθολογική τηλεοπτική μετάδοση, στην οποία ο Welles ξεκινούσε να ψαλιδίζει την ποθητή χαίτη της Hayworth. Συνεχίζοντας να σκανδαλίζει κοινό και παραγωγούς, ο Welles, η Hayworth (πλέον με κοντή, πλατινέ κουπ) και το υπόλοιπο καστ μισθώνουν το περιβόητο γιοτ του Errol Flynn και εξαφανίζονται για βδομάδες στον κόλπο του Μεξικό. Με αρχικά γυρίσματα σε κοντινές τοποθεσίες και αργότερα σε σετ που χτίστηκαν περισσότερες από μία φορές σε στούντιο, το αρχικό σχέδιο χαμηλού κόστους κατέληξε σε μία από τις ακριβότερες παραγωγές της δεκαετίας. Το αποτέλεσμα, βύθισε την Columbia στην μεγαλύτερη απογοήτευση. Μετά την πρώτη προβολή, ο παραγωγός της ταινίας, Harry Cohn, κατόρθωσε να μιλήσει, μονάχα για να προσφέρει χίλια δολάρια σε όποιον ήταν σε θέση να του εξηγήσει την υπόθεση. Ο ίδιος ο Welles παραδέχτηκε πως δεν ήταν σε θέση να το κάνει.

Φυσικά, πέρα από το απίθανο αυτό παρασκήνιο και πίσω από ένα σενάριο που ακολουθεί το μοντέλο του film noir για να μπλεχτεί σε έναν ακατάληπτο δαίδαλο, οι πιστοί του Welles έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν σε όλη τους την ακμή, τις αμίμητες σκηνοθετικές του ποιότητες. Από το εισαγωγικό voice-over και την ανάδειξη της Hayworth στην μία και μοναδική του μούσα, μέχρι το μεθυστικό panning στη σεκάνς του γιωτ και την σκηνή-αναφοράς, όπου το ζευγάρι της ιστορίας ξεδιπλώνει το επικίνδυνο ρομάντζο του στο κέντρο του Μεξικό και υπό τους ήχους του "Amado Mio", ο Welles αποδεικνύει πως ακόμα και στην περίοδο της φθοράς, ήξερε πολύ καλά πως να κρατά σφιχτά την ανάσα του κοινού. Η τελική σκηνή του πανηγυριού επαναφέρει απρόσμενα τις γκροτέσκες φαντασιώσεις του Δόκτορα Καλιγκάρι, ενώ η τελική σεκάνς στο δωμάτιο με τους καθρέφτες επιτρέπει και τις περισσότερες αναγνώσεις: το κακομαθημένο "τρομερό" παιδί του σινεμά αντικρίζει τα ατελείωτα είδωλά του, όπως γεννήθηκαν στο μυαλό όσων των αποθέωσαν και τον κατακρήμνισαν. Ή, όπως, ο ίδιος δημιούργησε σαν προσωπεία και καταφύγια. Στους ίδιους υπαρξιακούς καθρέφτες αντανακλάται και το λάγνο φιζίκ της Gilda. Όπως το αμερικάνικο σινεμά την θέλησε: σε πολλά αντίγραφα και παρατηρήσιμη από όλες τις γωνίες. Γιατί να προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, που ο Welles αρνείται στην ιέρεια του αμερικάνικου σινεμά ένα happy end και αποχωρεί, αφήνοντάς την να κείται ξεψυχώντας;