Όσα είδαμε στο 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Κάθε φορά, το ετήσιο ανέβασμα στη Θεσσαλονίκη για το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην ανταμοιβή, τέτοια που, αναλογικά τουλάχιστον, κανένα άλλο φεστιβάλ δε μπορεί να εγγυηθεί. Είναι, βλέπετε, αυτή η δομική αμεσότητα που κρύβει στα σπλάχνα της η τέχνη του σινεμά του πραγματικού, που αποκαλύπτει τόσο απρόσμενα αθέατες πτυχές συχνά άγνωστων και συναρπαστικών ιστοριών, οι οποίες μπορούν να σε αρρωστήσουν όσο μία καλογυρισμένη ταινία φρίκης ή να σε συνεπάρουν όσο μία απρόσμενα αυθεντική ιστορία αγάπης. Με μία καίρια διαφορά, πάντα: την ασύγκριτη δύναμη της αναζήτησης της αλήθειας που έρχεται να επιστεγάσει το εκάστοτε κινηματογραφικό μονοπάτι με την περιπετειώδη προσέγγιση της γνώσης.

Στο επετειακό 15ο ΦΝΘ ήρθαμε συχνά αντιμέτωποι με ασύλληπτα σκληρές καταστάσεις, τόσο στην εικόνα όσο και στην ουσία τους. Αλλού, ευτυχώς, ήταν ιστορίες βαθιάς αφοσίωσης και αφανούς ηρωισμού που εξισορροπούσαν το επιβαρυμένο συναίσθημα. Είδαμε στο «The Imposter» του Bart Layton, μία οικογένεια να υποδέχεται μετά από τριάμισι χρόνια το χαμένο της γιο, σε μία υπόθεση όπου τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται, το σασπένς χτυπάει κόκκινο και τα δραματοποιημένα πλάνα συμπλέκονται περίτεχνα με το αρχειακό υλικό. Στο «First Comes Love», η 40χρονη ανύπαντρη ντοκιμαντερίστρια Nina Davenport κινηματογραφεί τον εαυτό της καθώς αποφασίζει να κάνει παιδί με το σπέρμα του gay κολλητού της, με την προβληματική πάνω στις σύγχρονες μορφές οικογένειας και τη συντροφικότητα να παραμένει ελλιπής.

Η ανοιχτή συζήτηση της Πέμπτης 21/3 στην αίθουσα Κασσαβέτης με τους Patricio Guzman (μέσω Skype), Γιώργο Αυγερόπουλο, Φερνάντο Μορένο και Γιάννη Σταυρακάκη, έθεσε την ιστορική μνήμη στο επίκεντρο, προσδιόρισε το ντοκιμαντέρ ως σημαντικό μέσο αντιπληροφόρησης απέναντι στα καθεστωτικά ΜΜΕ, ενώ επιχείρησε μία ιστορική σύνδεση ανάμεσα στη Χιλή του Αλιέντε και του πραξικοπήματος Πινοσέτ και τη σημερινή νεοφιλελεύθερη Ευρώπη της κρίσης. Κι αν η ανάγκη για διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης υπερτονίστηκε στη συζήτηση, ήρθε λίγες ώρες μετά το «The Act Of Killing» να τη συντρίψει μαζί με το στομάχι μας, καθώς μία ομάδα παραστρατιωτικών μακελάρηδων από την Ινδονησία, αναπαριστούν ποικιλοτρόπως, εύχαρεις και με σινεφίλ διαθέσεις, τις σφαγές ενός εκατομμυρίου συμπατριωτών τους κατά το πραξικόπημα του 1965, για τις οποίες φυσικά και παραμένουν ατιμώρητοι.

Έπειτα, ακολούθησαν μαζεμένα τα ελληνικά ντοκιμαντέρ. Στο πρώτο, που ήταν κι ένα από τα αναμενόμενα hit της διοργάνωσης, ο Δημήτρης Αθυρίδης φιλοτεχνεί ένα αξιοπρόσεκτο σε βάθος και αισθητική πορτρέτο του Γιάννη Μπουτάρη, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για το δήμο της Θεσσαλονίκης το 2010 («Ένα Βήμα Μπροστά»). Το δεύτερο, του Νίκου Νταγιαντά με τίτλο «Little Land», που απέσπασε το φετινό βραβείο της WWF καθώς και (εξ ημισείας) το βραβείο της ΕΡΤ3 για την ενότητα "Κοινωνία και Περιβάλλον", ακολουθεί τη δύσκολη αλλά μακροπρόθεσμα ανταποδοτική μετάβαση ενός νέου από την σημερινή Αθήνα της ανεργίας στην Ικαρία των αχαρτογράφητων ακόμα μυστικών μακροζωίας. Αντίθετα με τα προηγούμενα, το «Food For Love» της Μαριάννας Οικονόμου αποδεικνύεται εξαιρετικά αδύναμο και ρηχό, καθώς αποτυγχάνει να διερευνήσει την ουσία πίσω από την ισχυρή έλξη που ασκεί το φαγητό της ελληνίδας μάνας στα παιδιά της, καθώς εκείνα περιμένουν τις κούτες με τα τάπερ ακόμα κι όταν βρίσκονται για σπουδές στην Αγγλία.

Το πέρασμά μας στα αφιερώματα ξεκίνησε από εκείνο στο σπουδαίο χιλιανό κινηματογραφιστή Patricio Guzman. Στο «Salvador Allende» γίναμε μάρτυρες ενός παθιασμένου χρονικού της πορείας του Allende, και συνάμα ενός γράμματος αγάπης που ο Guzman "στέλνει" στο σπουδαίο χιλιανό πολιτικό, ο οποίος πάλεψε μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής του για μία συνταγματική επανάσταση με σύμμαχο το λαό, προτού έρθει το πραξικόπημα του Pinochet να βυθίσει τη χώρα στο σκοτάδι. Έπειτα, γνωρίσαμε τα «39 Pounds Of Love» του Dani Menkin από το αφιέρωμα στα 15 χρόνια του φεστιβάλ, ένα road-movie όπου ο παραπληγικός animator Ami Ankilewitz πραγματοποιεί ένα ταξίδι ασίγαστης θέλησης από το Ισραήλ ως τις ΗΠΑ.

Επιστρέφοντας στις σκληρές θεματικές, το υποψήφιο για Oscar «The Invisible War» του Kirby Dick παρουσιάζει με ανατριχιαστικά στοιχεία και μαρτυρίες το ασύλληπτο μέγεθος της επιδημίας βιασμών που μαστίζει τις τάξεις του αμερικανικού στρατού. Ακολούθως, το «Νεοναζί: Το Ολοκαύτωμα Της Μνήμης» του Στέλιου Κούλογλου, επιχειρεί να αφυπνίσει την ιστορική μνήμη με μία έρευνα για τα εγκλήματα των Ναζί και των Ταγματασφαλιτών συνεργατών τους στο Δίστομο και τα Καλάβρυτα, σε μία εποχή όπου οι πολιτικοί επίγονοί τους μπαίνουν στην ελληνική βουλή μέσω της Χρυσής Αυγής, κερδίζοντας ψήφους ακόμα και σε αυτά τα μαρτυρικά μέρη. Ο Γιώργος Αυγερόπουλος, πάλι, αναδεικνύει στο «Εξάντας: Ο Θησαυρός Της Κασσάνδρας», όλες τις πλευρές του φλέγοντος ζητήματος της εξόρυξης χρυσού στη Χαλκιδική.

Με το «Back To The Square» του Petr Lom επιστρέψαμε στην Αίγυπτο και την πλατεία Ταχρίρ για να αντικρίσουμε μέσα από τα πορτρέτα πέντε ανθρώπων μία επανάσταση που ένα χρόνο μετά τη φαινομενική δικαίωσή της, παραμένει ημιτελής. Λίγες ώρες αργότερα, στα πλαίσια της τελετής λήξης, είδαμε το ντοκιμαντέρ που απέσπασε το βραβείο κοινού για ξένη παραγωγή άνω των 45', το «Blood Brother» του Steve Hoover, μία βαθιά ανθρωπιστική και αισιόδοξη ιστορία προσφοράς και αφοσίωσης, που ξεπερνά σύνορα, ασθένειες και πολιτισμικό χάσμα.

Ο κύκλος της παρουσίας μας στο φεστιβάλ έκλεισε το μεσημέρι της τελευταίας ημέρας, με το αριστούργημα του Patricio Guzman, «Nostalgia For The Light». Στην αχανή έρημο Ατακάμα της Χιλής, εκεί όπου τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια στον κόσμο στρέφονται προς τον πεντακάθαρο ουρανό, αλλά κι εκεί όπου οι γυναίκες-συγγενείς των αγνοουμένων του καθεστώτος Pinochet αναζητούν επίμονα στο χώμα τα απομεινάρια των δικών τους, η πολύπλευρη αναζήτηση του παρελθόντος (του σύμπαντος, της ζωής, των ανθρώπων, αλλά και της σύγχρονης μαρτυρικής ιστορίας) ανάγεται σ' ένα απαράμιλλης ομορφιάς υπαρξιακό δοκίμιο, χαϊδεμένο από την στοργική και γεμάτη σεβασμό φωνή του Guzman. Αυτό, πιθανότατα, ήταν και το καλύτερο φινάλε που θα μπορούσαμε να περιμένουμε από το φετινό φεστιβάλ.