Θεσσαλονίκη: Masterclass του Luc Dardenne

"O αδερφός μου κι εγώ...". Με τη στερεότυπη εισαγωγική αυτή φράση πάντα στα χείλη στο ξεκίνημα κάθε απάντησης, ο νεότερος εκ των δύο βέλγων αδερφών Dardenne, Luc, μας μίλησε για τα έργα, τις επιρροές τους, για τη μέθοδο που ακολουθούν στα γυρίσματα αλλά και για τον κινηματογράφο γενικότερα, σ' ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και επιμορφωτικό masterclass που παρέδωσε το πρωινό του Σαββάτου στην κατάμεστη αίθουσα Τζων Κασαβέτης.

Ενθουσιώδης, ομιλητικός, προσηνής μα παθιασμένος, αναλυτικός και πρόθυμος να μιλήσει για κάθε πτυχή του έργου τους, ο Luc Dardenne μας πήρε από το χέρι και μας έδειξε βήμα-βήμα τη διαδρομή που ακολούθησαν τα δύο αδέρφια, από τα πρώτα χειροποίητα ντοκυμαντέρ που γύριζαν στις βιομηχανικές πόλεις του Βελγίου, μέχρι τις ταινίες μυθοπλασίας που σαρώνουν την τελευταία δεκαπενταετία τα βραβεία στα διεθνή φεστιβάλ. Βραβευμένος μαζί με τον αδερφό του, Jean-Pierre, δύο φορές με τον Χρυσό Φοίνικα («Rosetta», 1999 και «L' Enfant», 2005), φέτος ήρθε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έχοντας στις αποσκευές του την τελευταία τους ταινία, τη «Le Silence De Lorna», που κέρδισε το βραβείο σεναρίου στις Κάννες.

Οι ρίζες τους, όπως είπε κι ο ίδιος, βρίσκονται στο ντοκιμαντέρ, κάτι που είναι φανερό στον τρόπο που κινηματογραφούν και τις ταινίες μυθοπλασίας. Για τα πρώτα τους ντοκιμαντέρ, γυρισμένα με πενιχρά μέσα, χτυπούσαν πόρτα-πόρτα σε εργατικές πολυκατοικίες, ψάχνοντας ενδιαφέρουσες ιστορίες για να καταγράψουν. Αλλά και μετά, είπε χαρακτηριστικά, "ποτέ δε σταματήσαμε να κάνουμε πορτρέτα. Τα ντοκιμαντέρ μας ήταν πορτρέτα ανθρώπων που πολέμησαν κάποια στιγμή με κάτι στη ζωή τους. Έτσι είναι και τα έργα μας. Μπορεί να είναι πορτρέτα, κατά περίπτωση, μιας οικογένειας ή ενός προσώπου, είναι όμως πάντα έργα για τους ανθρώπους".

Στην ερώτηση για το αν κάνουν σινεμά πολιτικό, ο Luc Dardenne ήταν επιφυλακτικός. "Δεν κινηματογραφούσαμε ποτέ ιδεολογία, θέλαμε πάντα να καταγράφουμε πρόσωπα. Ήταν το είδος των προσώπων που πάντα μας ενδιέφερε, ποτέ δεν αποσκοπούσαμε στο πολιτικό σινεμά". "Στο κέντρο κάθε έργου μας βρίσκεται ένα ηθικό ερώτημα: 'Θα ήσουν διατεθειμένος να σκοτώσεις κάποιον;'. Οι ηθικές επιλογές σε ένα περιβάλλον μη αφθονίας, αυτό είναι που μας ενδιαφέρει, σ' αυτές τις οριακές επιλογές βρίσκεται η έννοια της ανθρώπινης ύπαρξης".

Ακολουθώντας μια ιδιαίτερη, προσωπική μέθοδο στα γυρίσματα, που περιλμβάνει δύο μήνες πρόβες με τους ηθοποιούς, και γύρισμα κάθε σκηνής με τη σειρά που προβλέπεται στο σενάριο, επιδιώκουν την όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική αποτύπωση της ιστορίας τους. "Πρέπει το αποτέλεσμα να δείχνει μη κατασκευασμένο αλλά να είναι κατασκευασμένο". Όσο για τη δουλειά με τους ηθοποιούς τους (που, όπως ανέλυσε, προτιμούν να είναι ερασιτέχνες); "Δε συζητάμε ποτέ με τον ηθοποιό για το χαρακτήρα του. Δε θέλουμε να ξέρουμε τι σκέφτεται γι' αυτόν και δε θέλουμε να ξέρει τι σκεφτόμαστε εμείς. Αυτό βοηθά στη διήγηση, γιατί όλοι, μαζί με τους θεατές, κάνουμε τις ίδιες υποθέσεις με τον χαρακτήρα".

Ακόμα πιο ξεκάθαρη είναι η άποψή του για τη θέση του θεατή απέναντι στο έργο τους. "Δε θέλουμε ποτέ ο θεατής να βγαίνει από το φιλμ, να το παρακολουθεί απ' έξω. Πρέπει να παραμένει βυθισμένος στην ασάφεια της εικόνας. Θέλουμε ο θεατής να μπαίνει λίγο στο χαρακτήρα, αλλά όχι ολοκληρωτικά -άλλωστε έτσι παρουσιάζονται και οι άνθρωποι στην πραγματική ζωή, ποτέ δε γνωρίζουμε αληθινά αυτόν που βρίσκεται απέναντί μας. Γι' αυτό δε θέλουμε ποτέ να λένε για τους χαρακτήρες μας: 'Α, αυτό είναι! Τώρα κατάλαβα γιατί φέρεται έτσι!'. Δεν πρέπει ο θεατής να μπορεί να προσποιείται ότι κατάλαβε τα πάντα, πλήρως".

Όταν ρωτήθηκε για τη θέση του ευρωπαϊκού σινεμά σήμερα, παραδέχτηκε, ότι "ανεξάρτητα με την ποιότητα των ταινιών, υπάρχει έλλειμμα στην ευρωπαϊκή κινηματογραφική βιομηχανία". Θεώρησε πως το βάρος πρέπει να πέσει στις κινηματογραφικές αίθουσες, αφού εκεί είναι ο πρωταρχικός προορισμός μιας ταινίας και εκεί είναι που παίζεται το μεγάλο στοίχημα σήμερα. "Πρέπει να αναζητούμε το κοινό, αλλά δε μπορούμε να το εξαναγκάσουμε να έρθει σ' εμάς". Γι' αυτό πρέπει να ανοίξουν αίθουσες που στηρίζουν το ευρωπαϊκό σινεμά -μάλιστα ο ίδιος με τον αδερφό του σκοπεύουν να ανοίξουν τέσσερις αίθουσες στις Βρυξέλλες,

Με συχνές αναφορές στο μέντορά τους Armand Gatti, γάλλο θεατράνθρωπο που τους ενέπνευσε και τους εμπνέει μέχρι σήμερα και που τους ώθησε να κάνουν τα πρώτα τους βήματα στο θέατρο και τον κινηματογράφο, περιγράφοντας και αναλύοντας με εντυπωσιακή λεπτομέρεια σκηνές από προηγούμενες ταινίες τους αλλά και από τη «Le Silence De Lorna», προσφέροντας παραλειπόμενα από τα γυρίσματα των έργων τους και τη διαδικασία επιλογής των ηθοποιών και ξεδιπλώνοντας πτυχές της στέρεης κοσμοθεωρίας του, ο Luc Dardenne μας άνοιξε για ένα δίωρο την πόρτα του μυαλού του -και μας έκανε αναμφίβολα να δούμε το σινεμά των αδερφών Dardenne με νέο βλέμμα.