Nitram

Ο Nitram (Caleb Landry Jones) ζει με τη μητέρα (Judy Davis) και τον πατέρα (Anthony LaPaglia) του στην προαστιακή Αυστραλία στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Είναι ένας νεαρός άνδρας απομονωμένος και γεμάτος οργή επειδή δεν μπορεί να κάνει εύκολα συναναστροφές με τους γύρω του. Αυτό θα αλλάξει όταν γνωρίσει και γίνει φίλος με μια πλούσια κληρονόμο, την Helen (Essie Davis). Όταν, όμως, η σχέση τους τελειώσει με τραγικό τρόπο, η μοναξιά και ο θυμός του Nitram θα διογκωθούν, βυθίζοντάς τον σταδιακά στην τρέλα και οδηγώντας τον σε μια καταστροφική πράξη.

Ο σκηνοθέτης Justin Kurzel, άξιος συνεχιστής της παράδοσης του αυστραλιανού κινηματογράφου στα βραδυφλεγή δραματικά θρίλερ που συνδυάζουν το σασπένς με τον κοινωνικό προβληματισμό, είχε καταθέσει την φιλμική του άποψη πάνω στη βία ως κομμάτι του σύγχρονου κοινωνικού βίου με το ντεμπούτο του, «Snowtown» (2011). Μια δεκαετία μετά, κι αφού στο μεταξύ η καριέρα του τον ανέδειξε σε έναν από τους σημαντικότερους δημιουργούς του σύγχρονου κινηματογράφου, επιστρέφει για να αφηγηθεί μια αληθινή ιστορία που συντάραξε την Αυστραλία το 1996, όταν ένας κοινωνικά απροσάρμοστος και ιδιόρρυθμος νέος άνδρας διέπραξε την πιο στυγερή και πολύνεκρη μαζική δολοφονία στην ιστορία της χώρας.

Πρόκειται, ασφαλώς, για ένα θέμα που ο κινηματογράφος έχει εξετάσει στο παρελθόν μέσα από αριστουργηματικές ταινίες («Elephant», 2003, του Gus Van Sant). Κι όμως, το «Nitram» παραμένει μια απαραίτητη ταινία, ακόμη κι αν δεν είναι η πρώτη που θίγει το φαινόμενο των μαζικών δολοφονιών. Ασφαλώς ο Kurzel θα κατηγορηθεί από την στενόμυαλη και κοντόφθαλμη μερίδα της κριτικής και του κοινού ότι "εξανθρωπίζει το κτήνος" και άλλα παρόμοια. Όμως στόχος του κινηματογράφου είναι (και) αυτός: να αποδείξει πως κάποια πράγματα δεν είναι ούτε όπως, βολικά, τα έχουμε τακτοποιήσει στο κεφάλι μας ούτε όπως, βολικότερα, τα προβάλλουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Το «Nitram» υιοθετεί ένα "βρώμικο" και τραχύ οπτικό στιλ για να αφηγηθεί την ιστορία του. Οπτικά, μοιάζει με οικιακό φιλμάκι της εποχής στην οποία διαδραματίζεται, με το σχεδόν τετράγωνο κάδρο, τον έντονο κόκκο στη φωτογραφία και τη διαρκώς τρεμάμενη κάμερα. Αυτή η αισθητική επιλογή προσδίδει ρεαλισμό στην ταινία, δίνει την αίσθηση ότι παρακολουθείς ένα ντοκιμαντέρ και όχι μια μυθοπλασία. Τα πολλά κοντινά στα πρόσωπα των χαρακτήρων, και ειδικά στον πρωταγωνιστή, εντείνουν την αίσθηση παράνοιας και εγκλωβισμού σε έναν κόσμο που δε χωράει τον κεντρικό χαρακτήρα. Τα αίτια που ο Nitram παραμένει αταίριαστος με το κοινωνικό του περιβάλλον δε διευκρινίζονται ποτέ, αυξάνοντας το σοκ και την ενόχληση. Όμως ο Kurzel δεν ενδιαφέρεται απλά και μόνο να σοκάρει, γι' αυτό και κρατά τη βία εξ ολοκλήρου εκτός κάδρου. Σε μια ταινία που αφηγείται την ιστορία του πιο φονικού άνδρα της Αυστραλίας, δεν υπάρχει ούτε σταγόνα αίματος. Το λες και κατόρθωμα.

Πριν την εντυπωσιακά σκηνοθετημένη κλιμάκωση, όμως, το φιλμ έχει πάρει το χρόνο του. Μας έχει βάλει για τα καλά στο σύμπαν του κεντρικού χαρακτήρα, μας έχει συστήσει ολοκληρωμένους ανθρώπους, μας έχει κάνει να αισθανθούμε άβολα χωρίς να καταλαβαίνουμε το γιατί. Το γεγονός ότι ξέρουμε εκ των προτέρων τι θα συμβεί, μιας και το ιστορικό γεγονός είναι αναμφισβήτητο, όχι μόνο δε μειώνει το σασπένς, αλλά το εντείνει. Το φινάλε δε φέρνει καμία έκπληξη, κανένα δέος. Μοιάζει αναπόφευκτο και, ναι, λυτρωτικό για τον πρωταγωνιστή. Το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Kurzel, και μαζί το πιο τρομακτικό στοιχείο της ταινίας, πάντως, είναι ότι το φινάλε αυτό δε μοιάζει με λύτρωση μόνο με τον ήρωα, αλλά και για μας. Ο σκηνοθέτης φτιάχνει ένα φιλμικό σύμπαν που βράζει περιμένοντας το ξέσπασμα της βίας. Γεννά στο θεατή την προσδοκία της βίας. Κι όταν αυτή έρχεται, ο θεατής στέκεται στο κάθισμά του περιμένοντας να την "απολαύσει", αφημένος σε μια διεστραμμένη συνθήκη ανάμεσα σε εκείνον και το κινηματογραφικό μέσο ("είναι μόνο μια ταινία"). Κι ο Kurzel, σαν μεγάλος σκηνοθέτης, αφήνει τη βία εκτός κάδρου, αρνούμενος να ικανοποιήσει αυτή την ανάγκη του κοινού.

Με μια ηλεκτρισμένη ερμηνεία από τον ανερχόμενο Caleb Landry Jones, το «Nitram» είναι μια δύσκολη, επώδυνη αλλά ταυτόχρονα και πολύ σημαντική ταινία. Δεν εξανθρωπίζει το κτήνος, αλλά κάνει κάτι πολύ πιο επώδυνο από αυτό: μας κάνει να νιώσουμε συνένοχοί του. Καμιά φορά, ο κινηματογράφος οφείλει να ενοχλεί και η νέα ταινία του Justin Kurzel ήρθε για να κάνει ακριβώς αυτό.

Πρεμιέρα στην Ελλάδα: 19-05-2022  |  Διανομή: Σπέντος