Playtime

Είναι κάπως δύσκολο, ίσως και λίγο άδικο, να κατηγοριοποιείς μαζί, ως κλασσικά, τα έργα του αμερικάνικου κινηματογράφου και τις ευρωπαϊκές παραγωγές. Κι αυτό γιατί αντανακλούν μία αντιμετώπιση της έβδομης τέχνης βαθιά ανόμοια. Πιο συγκεκριμένα, οι κλασσικές ταινίες των δημιουργών της άλλης πλευράς του Ατλαντικού, έχουν ορισμένα πολύ ευδιάκριτα γνωρίσματα. Μεταξύ άλλων, στηρίζουν την υστεροφημία τους σε μορφές αυθεντικά κινηματογραφικές, τόσο χάρη στο ταλέντο τους, όσο και χάρη στον προσωπικό τους μύθο, σε μεγάλες παραγωγές, καινοτόμες για τα δεδομένα της εποχής τους και φυσικά στο γεγονός ότι οι Αμερικάνοι δημιουργοί σαγήνευσαν πρώτοι τις μάζες με τα κινηματογραφικά τους παραμύθια. Μία ευρωπαϊκή ταινία, από την άλλη, μπορεί να εξασφαλίσει τον κλασσικό χαρακτήρα της μονάχα χάρη στο καλλιτεχνικό εκτόπισμα των ερμηνευτών ή, ακόμη συχνότερα, στο όραμα, το θράσος και την διεθνή καταξίωση του εκάστοτε σκηνοθέτη. Χωρίς περαιτέρω αναφορές στο ποιοτικό ή μη του αμερικάνικου και του ευρωπαϊκού σινεμά αντίστοιχα - αφού το κιτς και το άνοστο μπορούν να συντηρηθούν με την ίδια επιτυχία και στις δύο όχθες του Ατλαντικού - ο Jacques Tati πληροί όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις, προκειμένου να συμπεριληφθεί ανάμεσα στους κλασσικούς ευρωπαίους κινηματογραφιστές.

Γυρισμένη στα 1967, η ιταλογαλλική παραγωγή Playtime αποτελεί κατά πολλούς το πλέον φιλόδοξο εγχείρημα του Tati. Υπεύθυνος για την πλειονότητα των σταδίων, από την αρχική σύλληψη της ιδέας μέχρι την σκηνοθετική καθοδήγηση και την υλοποίησή της, ο Tati δεν δίστασε να φτάσει στα άκρα, προκειμένου να αποτυπώσει με τον πιο ολοκληρωμένο τρόπο, το όραμά του στο φιλμ. Χαρακτηριστική είναι η κατασκευή μίας «μικρής» μεγαλούπολης πραγματικών διαστάσεων στα περίχωρα του Παρισιού, της περιβόητης «Tativille», η οποία αποτέλεσε ιδανικό σκηνικό της ταινίας.

Στο «Playtime» ο θεατής συναντά για τρίτη φορά την διασημότερη περσόνα του Tati, το κύριο Υλό. Τόπος δράσης του, το μοντέρνο Παρίσι, ή καλύτερα μία φανταστική, ακραία μεταμοντέρνα και ίσως προφητική στα σημεία εκδοχή του. Μπλεγμένος στα γρανάζια του ψυχρού, μινιμαλιστικού, γλυκά παρανοϊκού και σε κάθε περίπτωση σπαρταριστικά κωμικού μοντέρνου τρόπου ζωής, όπως τον συνέλαβε ή, καλύτερα, τον προαισθάνθηκε ο Tati, επαληθεύει την τάση του να φέρνει αθέλητα την καταστροφή σε όποιο περιβάλλον κι αν βρεθεί, μέσα από τα εμπνευσμένα, απολαυστικά γκαγκς του. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, πως θεωρείται «απόγονος» των Τσάρλι Τσάπλιν και Μπάστερ Κήτον, αφού μοιράζεται την ίδια αφελή αλλά σαρωτική ιδιοσυγκρασία.

Χαρακτηριστικό, ωστόσο, είναι πως ο κύριος Υλό δεν μπορεί να θεωρηθεί πρωταγωνιστής της ταινίας. Αναμφίβολα, τα γεγονότα έχουν σαν σημείο αναφοράς συγκεκριμένα πρόσωπα, ποτέ δεν εστιάζουν όμως σε αυτά. Σκοπός του Tati ήταν να αποτρέψει την συναισθηματική ταύτιση των θεατών με τους ήρωες ΑντΑ αυτού, επεδίωξε να αναδείξει την έκδηλη δυναμική του περιβάλλοντα χώρου, του αστικού κέντρου, που χάρη στην δική του ζωτικότητα καταφέρνει να αναδειχθεί σε κεντρικό ήρωα της πλοκής. ΓιΑ αυτόν ακριβώς το λόγο, γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για την προσωπική ζωή των ηρώων, τις σκέψεις τους, τα κίνητρά τους, Ακόμη και τα λόγια τους είναι περιορισμένα, αφού μονάχα οι κινήσεις τους είναι αρκετές να τους προσδιορίσουν και να τους εντάξουν μέσα στο αδυσώπητα «δυτικοποιημένο», ομοιογενές, εγκεφαλικά απονεκρωμένο αστικό περιβάλλον. Η χρήση μονοπλάνων και η ηθελημένη αποφυγή κοντινών λήψεων, τα οποία ο Tati θεωρούσε εύκολη λύση, αποκαλύπτουν την ανάγκη του σκηνοθέτη να διασκορπίσει την προσοχή του θεατή σε ολόκληρο το κάδρο, φροντίζοντας να κρύψει απολαυστικότατες σύντομες ιστορίες σε κάθε γωνιά του.

Το Playtime υπήρξε τεράστια εμπορική αποτυχία. Οδήγησε τον Tati στην οικονομική καταστροφή και την - προσωρινή - αμφισβήτηση των ικανοτήτων του. Το πέρασμα του χρόνου, όμως, καταμαρτυρά, ότι ο λόγος του Tati ήταν απλά υπέρμετρα επίκαιρος όσο και αληθινός για να γίνει πιστευτός.