The Stranger

Με το "The Stranger", ο Welles αποφασίζει να ξορκίσει την τραυματική εμπορική αποτυχία του "Citizen Kane" και την άγρια μεταχείριση των "Magnificent Ambersons" εκ μέρους της RKO. Αποκηρύσσοντας σχεδόν εξ αρχής ως την χειρότερη ταινία της καριέρας του, προτείνει ελάχιστες σκηνοθετικές υπερβάσεις που απορρίπτονται αμέσως από τους παραγωγούς, την γυρίζει με "απόλυτη αδιαφορία, ωστόσο χωρίς κυνισμό" και για άλλη μία φορά χάνει τον έλεγχο στο τελικό κόψιμο του φιλμ, προσθέτοντας σε μία παράλληλη φιλμογραφία ταινιών που θα έφταναν πολύ διαφορετικές στις αίθουσες, αν του είχε επιτραπεί η είσοδος στον θάλαμο του editing. Κάπως έτσι, σε μία εποχή που το κοινό έθετε ακόμη σαφώς τα -κοντόφθαλμα- όριά του και τα στούντιο τα ακολουθούσαν με πιστή υπακοή, το "The Stranger" έμελλε να σταθεί ως η μοναδική εμπορικά επιτυχής ταινία του τρομερού Αμερικανού σκηνοθέτη.

Ένας αινιγματικός ηλικιωμένος εισέρχεται με αγωνία στο έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών και ταξιδεύει προς μία μικρή, επαρχιακή πόλη. Με εξίσου ομιχλώδη κίνητρα, ένας σκυθρωπός άνδρας τον παρακολουθεί μέσα από τις σκιές. Έπειτα από μία αγωνιώδη εναρκτήρια σεκάνς, ιδιαίτερα συγγενή στο ύφος με την προγενέστερη, uncredited σκηνοθετική δουλειά του Welles, "Journey into Fear", η κάμερα ακολουθεί τους δύο χαρακτήρες μέχρι μία συνηθισμένη κωμόπολη του Connecticut και συστήνει τους υπόλοιπους ήρωες αυτού του μεταπολεμικού φιλμ αγωνίας: έναν νεόνυμφο καθηγητή με εμμονή στην συντήρηση ρολογιών, την σύζυγό του, γόνο οικογένειας φιλελεύθερων πολιτικών αρχών, τον γραφικό φαρμακοποιό που γνωρίζει όλα τα μυστικά των κατοίκων και των επισκεπτών, και ένα σκυλί με αυξημένα ένστικτα. Τα αόρατα νήματα ανάμεσα στους φαινομενικά ασύνδετους ήρωες αρχίζουν να αποκαλύπτονται στον θεατή όταν ο ηλικιωμένος ταξιδιώτης με την βαριά γερμανική προφορά δολοφονείται εν ψυχρώ και ο επίμονος ερευνητής αποκαλύπτει πως βρίσκεται στα ίχνη ενός επικίνδυνου ναζί, ο οποίος έχει κρυφτεί με νέα ταυτότητα στην αφανή αυτή πόλη της αμερικανικής ηπείρου.

Έχοντας αντιμετωπίσει την απάθεια του κοινού και τον τρόμο των παραγωγών απέναντι στα προγενέστερα μεγαλεπήβολα σχέδιά του, ο Welles σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί στο "The Stranger" χωρίς να υπερβαίνει τον χρόνο και το προβλεπόμενο κόστος παραγωγής. Χωρίς περιπέτειες και ακρότητες αποδεικνύει στην κινηματογραφική βιομηχανία πως μπορεί να συνεργαστεί με πειθαρχία. Φυσικά, οι στυλιστικές του καινοτομίες δεν χωρούν σε ένα φιλμ που προορίζεται a priori για μαζική κατανάλωση. Οι εποχές του βάθους πεδίου και των πλάνων-σεκάνς έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και η οπτική απόλαυση δίνει τη θέση της σε ένα εύπεπτο, κλιμακωτό σενάριο πλήρες επεισοδίων αγωνίας και σκηνών περιπέτειας. Αυτό δεν σημαίνει πως σεναριακά το "The Stranger" μένει ανάξιο λόγου. Έπειτα από άτυπες επεμβάσεις του Welles, η ιστορία καλύπτει την μεγαλύτερη απόσταση που τα όρια του είδους της επιτρέπουν. Η καλοστημένη, συνεχής περιστροφή των οπτικών -από τον ερευνητή στον καθηγητή και από εκείνον στην σύζυγό του- συμπληρώνουν ένα παζλ που παραμένει πάντοτε ανολοκλήρωτο για τον κάθε ήρωα μεμονωμένα, αφού μέχρι το δραματικό φινάλε αδυνατούν να δουν την πραγματικότητα στο σύνολό της. Σε αντίθεση, όμως, με την αναζήτηση του παρελθόντος του Charles Foster Kane ή του κύριου Arkadin, ο θεατής δεν χρειάζεται να περιμένει μέχρι τους τίτλους τέλους για να έχει τουλάχιστον ο ίδιος μία εικόνα του συμπληρωμένου παζλ. Η αλήθεια αποκαλύπτεται σχεδόν από την αρχή, χαρίζοντάς του την λιγότερο απαιτητική θέση παντογνώστη και αφήνοντάς τον ελεύθερο να επιμερίσει την αγωνία του ή την ικανοποίησή του στα πρόσωπα των παγιδευμένων ηρώων.

Ο Andre Bazin είχε χαρακτηρίσει το "The Stranger" μία παρωδία του στυλ του Welles και η ουσία πρέπει να αναζητηθεί ακριβώς εκεί. Στυλιστικά περιορισμένος και με ένα σενάριο που τελικά ξεφεύγει από τον έλεγχό του και φλερτάρει επικίνδυνα με τα χαρακτηριστικά ενός παραδοσιακού αμερικανικού μελοδράματος -η ηρωίδα της Loretta Young θα μπορούσε να είναι άλλη μία εγκλωβισμένη σύζυγος στον κόσμο του Douglas Sirk- ο Welles δεν παραλείπει να κρύψει ελάχιστα αλλά υπαρκτά τα στοιχεία της μοναδικής του σφραγίδας. Από το παιχνίδι των κρυμμένων ταυτοτήτων και τις ακρότητες χαρακτήρων που βρίσκονται υπόλογοι απέναντι στην υπέρβαση των ορίων τους, μέχρι την υποβλητική χρήση των σκιών και, βέβαια, την φευγαλέα σκηνή του χιονισμένου δρόμου -ίσως το πιο επίμονο από όλα τα αγαπημένα του θέματα- ο Welles μπορεί όντως να παραδίδει εδώ την χειρότερη ταινία του, δικαιώνει ωστόσο όσους συνειδητοποιούν μέσα από την φιλμογραφία του πως η μετριότερη δουλειά ενός auteur είναι πάντοτε ανώτερη από την καλύτερη δουλειά ενός απλού σκηνοθέτη.