Monsieur Verdoux

Το πρώτο πλάνο ανοίγει σε κάποιο παλιό νεκροταφείο της Γαλλίας. Λίγο πριν η κάμερα αρχίσει να περιπλανιέται ανάμεσα στα εκθέματα του μακάβριου τοπίου, προλαβαίνουμε να διαβάσουμε ένα όνομα χαραγμένο στην πέτρα: Verdoux. Ύστερα από λίγο, ο ίδιος ο νεκρός μάς συστήνεται και προθυμοποιείται να μάς διηγηθεί την παράξενη ιστορία του. Γυρνάμε, λοιπόν, μερικά χρόνια πίσω, στο Παρίσι της δεκαετίας του Α30. Η Μεγάλη Ύφεση αναγκάζει τον επιφανή μεσοαστό, κύριο Verdoux, να χάσει ύστερα από τρεις δεκαετίες τη θέση του ταμία σε μία μεγάλη τράπεζα. Προκειμένου να συντηρήσει την ανάπηρη σύζυγο και τον μικρό του γιο, συλλαμβάνει το εξής δαιμόνιο, «επιχειρηματικό» σχέδιο: με όπλο την γοητεία του, απλώνει κατά μήκος της χώρας ένα δίχτυ από συζύγους -όλες τους μεσόκοπες, εύπορες γεροντοκόρες- και ταξιδεύει από τη μία στην άλλη, μαζεύοντας χρήματα. Κάθε φορά δε, που οι υποχρεώσεις γίνονται πιο πιεστικές, ο υπεράνω πάσης υποψίας άνδρας βγάζει από τη μέση και από μία σύζυγο, χωρίς φυσικά να αφήνει πίσω του το παραμικρό ίχνος. Όλα λειτουργούν περίφημα, μέχρι τη στιγμή που η οικογένεια ενός από τα θύματα αντιλαμβάνεται συμπτωματικά το τερατώδες σχέδιο.

Αν η αφήγηση και μόνο του σεναρίου δημιουργεί προσδοκίες για μία καλογραμμένη, μαύρη κωμωδία, η ανάγνωση του ονόματος που κρύβεται πίσω από την ταινία μπορεί να οδηγήσει σε παραλήρημα τους αδιάβαστους κινηματογραφόφιλους. Γιατί το πρόσωπο που ανέλαβε το 1947 την πραγματοποίηση αυτής της ιδιοφυούς, γκροτέσκας παρωδίας, δεν είναι άλλο από τον Αλήτη της βουβής περιόδου, τον δημιουργό των διασημότερων gags και των πιο αξέχαστων, μελιστάλαχτων σεκάνς του ασπρόμαυρου σινεμά, τον Charles Chaplin.

Το κουβάρι που οδήγησε στο αμφιλεγόμενο αυτό δημιούργημα του Βρετανού κωμικού, άρχισε να ξετυλίγεται αρκετά χρόνια πριν, στο μυαλό ενός άλλου μεγάλου της έβδομης τέχνης. Είναι γνωστό, πως πρώτος ο Orson Welles επινόησε την σκοτεινή περσόνα του κυρίου Verdoux, χωρίς ωστόσο να πρόκειται για κάποια παρθενογένεση. Το αντίθετο. Τα χαρακτηριστικά του γαλαντόμου serial killer πάρθηκαν από τη ζωή και τη δράση ενός κατά συρροή δολοφόνου της εποχής, που είχε απασχολήσει για καιρό την κοινή γνώμη. Ο Welles λοιπόν, εμπνεύστηκε από τη φιγούρα του διαβολικού εγκληματία και συνέθεσε έναν χαρακτήρα, ο οποίος κάτω από την επίφαση της τερατώδους δραστηριότητας θα έκρυβε τα διαδοχικά στρώματα μίας περίπλοκης, ωστόσο διόλου ταραγμένης προσωπικότητας. Στα μέσα του Α40 ο Welles πουλά την ιδέα του στον Chaplin, αντί $ 5000 και ο Monsieur Verdoux αρχίζει να αναπνέει κάτω από το δέρμα του Σαρλώ.

Με τους αυτοσχεδιασμούς να ανήκουν μαζί με τον Αλήτη στο παρελθόν, ο πενηνταοκτάχρονος πια Chaplin επιλέγει όπως και στον «Μεγάλο Δικτάτορα» (1940), μία αυστηρότερη δομή γυρισμάτων. Ακολουθεί βήμα προς βήμα τα προσχέδια, τις υποδείξεις του σεναρίου και όλες τις κατασταλαγμένες ιδέες του -εξάλλου οι οικονομικές συγκυρίες δεν επέτρεπαν σπατάλες- χωρίς όμως να διαπραγματεύεται την τελειότητα του αποτελέσματος. Σαράντα και πενήντα λήψεις χρειάζονταν τις περισσότερες φορές, προκειμένου οι σκηνές να ανταποκρίνονται απόλυτα σε εκείνο που ο Chaplin φανταζόταν. Το αποτέλεσμα δεν θα μπορούσε να είναι κάτι λιγότερο από άψογο.

Βέβαια, το κοινό και οι κριτικοί της εποχής δεν διέκριναν εξαρχής το μεγαλείο του «Monsieur Verdoux». Το moto των αφισών, οι οποίες λάνσαραν το τέλος του Αλήτη και τη γέννηση ενός εξίσου σπουδαίου ήρωα, περισσότερο απογοήτευσαν, παρά δελέασαν. Η κοινή γνώμη έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την off-camera ζωή του Chaplin: οι φήμες για φορολογικές ατασθαλίες οργίαζαν, το όνομά του προλόγιζε την αναφορά των 1900 σελίδων που είχε συντάξει το FBI γύρω από την «επικίνδυνη, αριστερή δράση του», ενώ η άρνησή του να δεχθεί την αμερικανική υπηκοότητα μεγάλωνε τις υποψίες πως κάτω από τον καπνό σίγουρα υπήρχε και φωτιά. Τα μέσα στρέφουν τους προβολείς στον Chaplin, αδιαφορώντας για τον κύριο Verdoux. Η ταινία σημειώνει παταγώδη εισπρακτική αποτυχία και αποσύρεται κακήν κακώς.

Όταν το κοινό ανακάλυψε έπειτα από μερικές δεκαετίες το αγνοημένο alter ego του αμφιλεγόμενου κωμικού, το θεώρησε ό,τι πιο ευφυές είχε ποτέ δημιουργήσει. Γιατί στο «Monsier Verdoux» o Chaplin παίρνει το γενναιότερο ρίσκο της καριέρας του. Πετάει το μανδύα του κωμικού για όλη την οικογένεια και τσιγκλάει με καταπληκτικό ναρκισσισμό την ηθική μίας ολόκληρης κοινωνίας. Ταΐζει το κοινό με γέλιο, αλλά το κάνει να πνίγεται από την ίδια του την ιλαρότητα. Δίνει σάρκα και οστά σε έναν χαρακτήρα που γίνεται οικείος και συμπαθής, ακόμα κι αν εκτελεί τις πιο ειδεχθείς πράξεις. Ο Αλήτης πετάει τα κουρέλια του και φορά μετάξια και ακριβά αρώματα, μόνο που τώρα στολίζει ένα φρικτό τέρας.

Τίποτα όμως δεν μένει αναίτιο. Ο Chaplin πίσω από το παραβάν μίας μαύρη κωμωδία κανιβαλίζει ένα ολόκληρο πολιτικό σύμπαν. Οι ορδές των ναζί παρελαύνουν τη στιγμή που ο κύριος Verdoux δικάζεται από την «σοκαρισμένη» κοινή γνώμη. Τις λίγες στιγμές πριν τη γκιλοτίνα, ο μηδενιστής αντί- ήρωας δίνει τη δική του άφεση αμαρτιών στον ιερέα συνομιλητή του: «Ένας φόνος σε κάνει εγκληματία. Εκατομμύρια, ήρωα. Οι αριθμοί εξαγνίζουν, αγαπητέ μου». Ο Αλήτης έχει πια μεγαλώσει για να χαζογελά δεξιά και αριστερά.