The Exterminating Angel

Το 1929 ο Luis Bunuel διηγείται ένα όνειρο στον παλιό του γνώριμο, Salvador Dal?: μία λεπίδα κόβει στη μέση ένα μακρόστενο σύννεφο και έπειτα διχοτομεί ένα πελώριο, στρογγυλό μάτι. O Dal? απαντά με ένα δικό του όνειρο: ένα χέρι κρέμεται, πλημμυρισμένο από μερμήγκια. Από το πάντρεμα δύο ονείρων γεννήθηκε η ταινία «Ανδαλουσιανός Σκύλος». Για πολλούς, το ρεύμα του Σουρεαλισμού είχε μόλις εισβάλλει και στον κόσμο της έβδομης τέχνης. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η «αγία τριάδα», Luis Bunuel - Salvador Dal? - Andr? Breton, έμελλε να αψηφήσει κάθε διάθεση κομφορμισμού, αρπάζοντας σινεμά- ζωγραφική και λογοτεχνία και βουτώντας τα στο μαγικό σύμπαν των Σουρεαλιστών.

Από τον «Ανδαλουσιανό Σκύλο» μέχρι και το τέλος της ζωής του, το 1983, ο Bunuel έγραψε και σκηνοθέτησε περισσότερες από τριάντα ταινίες. Το ύφος του, θεωρείται αυθεντικό και προσωπικό όσο ελάχιστων κινηματογραφιστών. Ταγμένος στην ανεμπόδιστη διοχέτευση των πιο μύχιων σκέψεων και των πρωτογενών, υποσυνείδητων παρορμήσεων στο σινεμά, έδωσε απεριόριστο υλικό προς ανάλυση σε τεχνοκριτικούς και διανοούμενους. Όπως βέβαια συμβαίνει συνήθως, οι φιλόδοξοι αναλυτές κατέληγαν σε ερμηνείες που όχι μόνο αγνοούσαν τα πραγματικά κίνητρα του Bunuel, αλλά τους κρατούσαν και σε απόσταση από την ουσιαστική προσφορά του, εκείνη την αισθητική. Για παράδειγμα, πίσω από τις σκηνές του «Εξολοθρευτή Αγγέλου», που παρουσιάζεται παρακάτω, οι κριτικοί της εποχής διέβλεπαν «τον μπολσεβικισμό που καραδοκεί την εξουθενωμένη από τις αντιφάσεις της, καπιταλιστική κοινωνία». Τέτοιου είδους δηλώσεις έμοιαζαν αστείες στον σκηνοθέτη, ο οποίος απλώς αντλούσε στιγμές παραλογισμού από τα όνειρα και τις εμπειρίες του και τις απαθανάτιζε με την κάμερα.

Αρκετές δεκαετίες μετά την παθιασμένη είσοδο στην έβδομη τέχνη και με τις συνθήκες να έχουν αποδειχτεί λιγότερο ρόδινες από ό,τι φανταζόταν, ο Bunuel βρίσκει καταφύγιο από τη λογοκρισία στο Μεξικό. Εκεί γυρίζει μία από τις πιο ώριμες ταινίες της καριέρας του, το «UnΑ ange exterminateur». Έπειτα από μία βραδιά στην όπερα, μία συντροφιά μεγαλοαστών συγκεντρώνεται σε αριστοκρατική βίλα, όπου παρατίθεται πολυτελές δείπνο. Από νωρίς το απόγευμα όμως, ένα-ένα τα μέλη του προσωπικού εγκαταλείπουν για κάποιο λόγο το πόστο τους. Όταν πια φτάνει η ώρα του δείπνου, μονάχα ένας σερβιτόρος έχει απομείνει στην κουζίνα. Οι συνδαιτυμόνες συγκεντρώνονται και χωρίς να αντιληφθούν την απουσία προσωπικού, απολαμβάνουν τα πλούσια εδέσματα και το άφθονο αλκοόλ. Το δείπνο ακολουθούν σύντομες, ευχάριστες συζητήσεις, έως ότου το ρολόι δείχνει περασμένες δύο και όλοι αρχίζουν πια να ετοιμάζονται προς αποχώρηση. Και ενώ οι κυρίες έχουν ρίξει στους ώμους τις εσάρπες και οι κύριοι έχουν καπνίσει και το τελευταίο πούρο, κανείς δεν διασχίζει το κατώφλι της σάλας. Οι οικοδεσπότες ενοχλημένοι από την αγένεια των καλεσμένων αναγκάζονται να τους φιλοξενήσουν.

Και πάλι όμως, κανείς δεν κατευθύνεται προς τα δωμάτια. Χωρίς κάποιο λόγο, οι κυρίες με τις κομψές τουαλέτες και οι κύριοι με τα κολλαριστά πουκάμισα αποκοιμιούνται όλοι μαζί, στο πάτωμα, στους καναπέδες, στο τραπέζι, στα ντουλάπια. Το επόμενο πρωί θα ομολογήσουν αυτό που είχαν υποψιαστεί: κανείς τους δεν μπορεί να βγει από το δωμάτιο. Οι μέρες περνούν, η απορία γίνεται πανικός, η πείνα θεριεύει και φυσικά οι κανόνες του savoir vivre δεν φαίνεται να βοηθούν ιδιαίτερα. Έξω από την πύλη της βίλας μαζεύεται κόσμος, όμως κανείς δεν δοκιμάζει να εισέλθει. Μία μυρωδιά θανάτου θα αρχίσει γρήγορα να ενοχλεί το συγκεντρωμένο πλήθος.

Δανείζοντας τον τίτλο από ένα θεατρικό έργο του Hose Bergamin που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, ο Bunuel συγκεντρώνει στον «Αγγελο» τις περισσότερες εμμονές του. Μία χούφτα άνθρωποι βρίσκονται παγιδευμένοι μέσα στο πιο οικείο τους περιβάλλον. Η αναίτια φυλάκισή τους συνοδεύεται από εξίσου αδικαιολόγητα περιστατικά: οι καλεσμένοι συστήνονται και ξανασυστήνονται, πρώτα σαν ξένοι και μετά σαν παλιοί φίλοι, ένα κοπάδι πρόβατα ανεβοκατεβαίνει τη μεγαλοπρεπή σκάλα, μία αρκούδα ετοιμάζεται να πηδήξει στον πολυέλαιο, ένα κομμένο χέρι προσπαθεί να πνίξει μία από τις καλεσμένες. Ο Ισπανός σκηνοθέτης ανατρέχει δηλαδή στα πιο αγαπημένα του ευρήματα, τις επαναλαμβανόμενες σκηνές και τα ονειρικά / εφιαλτικά στιγμιότυπα, και τα προσφέρει στην πιο ώριμη και ολοκληρωμένη μορφή τους. Και όσο κι αν η διάθεση επίλυσης των γρίφων του ξεφεύγει από τη σκοπιμότητα του καλλιτέχνη, δεν μπορεί κανείς να αγνοήσει πως ο Bunuel βάζει για μία ακόμα φορά στο στόχαστρο την αγαπημένη του μπουρζουαζία και την πυροβολεί ανελέητα.

Εκείνο όμως που φαίνεται καθαρά, είναι η επιμονή με την οποία ο Bunuel προσπερνά τα τεράστια, αντικειμενικά εμπόδια, όπως την ανεξέλεγκτη λογοκρισία και τους υπαρκτούς οικονομικούς περιορισμούς και καταφέρνει να κάνει σινεμά με τον δικό του, αδιαπραγμάτευτο τρόπο. Για τον πατέρα του σουρεαλιστικού κινηματογράφου, το σινεμά ήταν ένα παιχνίδι του φωτός και της σκιάς με το μυαλό, ένας γλυκός οπτικός βιασμός. Τίποτα δεν χωρούσε, επομένως, ανάμεσα στην αστείρευτη φαντασία του και την ανάγκη για οπτική απεικόνισή της.