The General

Χρειάζεται κάτι λιγότερο από μία στιγμή, στην πραγματικότητα φτάνει ένα φευγαλέο κοίταγμα στο πρόσωπο του Keaton, για να καταλάβεις αμέσως πως κάτι τρομερό υπάρχει εκεί. Κάτι που δεν θα μπορέσεις ποτέ να καταδείξεις στο πρόσωπο του μεγάλου του «αντιπάλου» στη μάχη για το θρόνο της Βουβής εποχής του σινεμά, του κατά τΑ άλλα σπουδαίου Charles Chaplin. Γιατί ο άνθρωπος με το πέτρινο, ανέκφραστο πρόσωπο ερχόταν σε απόλυτη, θρασύτατη ρήξη με το καθιερωμένο μοντέλο της κωμικής πλαστικότητας, που ήθελε το πρόσωπο και πάνω απΑ όλα το στόμα να καθοδηγούν τις διαθέσεις και τις αποφάσεις ηθοποιού και κοινού. O Keaton γύρισε όλους τους κανόνες ανάποδα, κάρφωσε ένα ανέκφραστο, παγωμένο στόμα στο πρόσωπό του και άνοιξε διάπλατα τα μάτια του, αφήνοντας τον καθένα να ανιχνεύσει μέσα στην έντρομη σχεδόν ειλικρίνειά τους κάθε ίχνος του ερμηνευτικού του ταξιδιού. Κι αν βουτήξουμε την σύντομη αυτή αφήγηση στην κοινοτοπία, πως τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής, τα συγκλονιστικά αυτά μάτια της μεγάλης οθόνης, είναι σίγουρα οι μεγάλες, θλιμμένες πύλες μίας παραμυθένιας ζωής. Και όπως όλα τα παραμύθια, έτσι και αυτό, έχει τις νεράιδες αλλά έχει και τους δράκους του.

Γεννημένος το 1895, υπήρξε παιδί περιπλανώμενων καλλιτεχνών του δρόμου και των τσίρκων. Η μητέρα του γρήγορα κατάλαβε πως θα ήταν πολύ πιο ασφαλής μαζί τους, παρά στην κούνια του πίσω από τις μαζεμένες κουΐντες. Έτσι σε ηλικία πέντε ετών βρέθηκε στη σκηνή. Μαζί με τους γονείς του γύρισε όλη την Αμερική, σκανδαλίζοντας τους θεατές με το ριψοκίνδυνο σόου τους. Ακροβάτες και ταχυδακτυλουργοί, επιδίδονταν σε άκρως επικίνδυνα σκετς που κατέληγαν με τον μικρό Buster να πετάγεται στον αέρα, να σκάει μέτρα μακριά από τη σκηνή" και να μην παθαίνει τίποτα! Φαίνεται πως από μωρό είχε αναπτύξει την ικανότητα να γλιτώνει τα χτυπήματα. Ήταν μάλιστα ο νονός του, ο περιβόητος Χάρη Χουντίνι, που έδωσε στον μικρό το όνομά του. Βλέποντάς τον να πέφτει με το κεφάλι από την κούνια και να σηκώνεται ατάραχος, αναφώνησε: «What a buster your kid took!». Ένας μύθος είχε μόλις αποκτήσει όνομα.

Για δεκαεπτά χρόνια περιόδευε μαζί με τους γονείς του. Η αγάπη του πατέρα του όμως για το αλκοόλ έκανε τα βίαια σκετς τους να μοιάζουν περισσότερο ρεαλιστικά και λιγότερο χαριτωμένα. Έτσι, το 1917, ο Buster βρέθηκε στο Broadway. Τρία χρόνια αργότερα, το 1920, αυτός ο νέος, μυστήριος κόσμος του σινεμά διψούσε να το τραβήξει μέσα του. Η πρώτη του επαφή με την κάμερα υπήρξε εμπειρία σχεδόν θρησκευτική για εκείνον. Στο αλλόκοτο αυτό μηχάνημα, που λάτρευε να ξεμοντάρει και να ξαναενώνει, ανακάλυψε το μέσο για να αποσυνδέσει και να ξαναχτίσει την ίδια την πραγματικότητα. Και τα κατάφερε περίφημα. Η πιο αστραφτερή στιγμή αυτής του της προσπάθειας, είναι η ταινία «The General», που έγραψε, σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε το 1926, ανεξάρτητος ακόμα τότε δημιουργός.

Βασισμένη σε ένα ιστορικό, καταγεγραμμένο περιστατικό που έλαβε χώρα το 1862, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, το «The General» αφηγείται την προσπάθεια μίας ομάδας Βορείων κατασκόπων να κλέψουν ένα τρένο των Νοτίων και να το κρύψουν στη βάση τους, καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους. Τα σχέδιά τους χαλάει ο θαρραλέος, αφοσιωμένος μηχανικός του τρένου, τον οποίο φυσικά υποδύεται ο Keaton. Στην ιστορία υπάρχει, βέβαια, και μία κοπέλα, η αγαπημένη του άτυχου αυτού αντι-ήρωα. Κι αν κάποιοι δεν αγαπάνε ιδιαίτερα τα περί πολέμων και μαχών φιλμ, ο «Στρατηγός» είναι μετά βεβαιότητας το πιο αντιπολεμικό, πολεμικό φιλμ που είδαμε ποτέ. Δεν μιλάμε για τα ιδεολογικό του περιεχόμενο. Κυριολεκτούμε. Ο πόλεμος μένει πολύ πίσω, αχνοφαίνεται στο βάθος της πλοκής και στην ουσία αποτελεί απλά μία πολύ καλή αφορμή για αμέτρητες ξεκαρδιστικές στιγμές.

Μάλλον όχι: ξεκαρδιστικός ήταν ο Chaplin. Και αστείος και χαριτωμένος. Ο Keaton όμως; Ο Keaton ήταν κάτι άλλο. Δεν είναι αστείος. Είναι απολαυστικός, αλλά με μία εσωτερικότητα σπάνια. Η ερμηνευτική του λιτότητα και η φειδώ με την οποία αφήνει να εκφραστούν όσα νιώθει και βιώνει, είναι σκανδαλώδης για τα δεδομένα του σινεμά, αλλά παράλληλα διαολεμένα πετυχημένη! Δεν προκαλεί το γέλιο, σχεδόν αδιαφορεί για αυτό. Το μόνο που κάνει είναι να παλεύει, να προσπαθεί να επιβιώσει. Γίνεται γρανάζι μίας κοσμικής μηχανής γεμάτης μηχανές και αντικείμενα και προσπαθεί να συντονιστεί με αυτή, προκειμένου να προχωρήσει ένα βήμα παρά πέρα! Ο τρόπος που υποκριτικά αλλά και πρακτικά καταφέρνει να ελέγξει όλες αυτές τις καταστάσεις, με χειρισμούς τόσο αυθόρμητους όσο ενός γεννημένου ακροβάτη, προκαλούν πρωτόγνωρη έκπληξη. Είναι ο «Στρατηγός», λοιπόν, η ταινία που κλέβει πιο πολύ από κάθε άλλη ταινία του Keaton την αύρα ενός αληθινού ξωτικού, ενός παραμυθένιου πρίγκιπα της μεγάλης οθόνης.

Τα χρόνια που ακολούθησαν, ως το 1928, ο Keaton δημιούργησε 31 συνολικά ταινίες, αληθινούς θησαυρούς της έβδομης τέχνης. Όλοι οι ιστορικοί του σινεμά συμφωνούν, πως ακόμα και οι λιγότερο καλές ταινίες του ήταν κατά πολύ ανώτερες τεχνικά, από όλες τις επιτυχίες της εποχής. Συμπεριλαμβανομένων και των αριστουργημάτων του Chaplin. Το σκοτάδι όμως δεν άργησε να πέσει. Το 1928 κάνει το μεγαλύτερο λάθος της καριέρας του, ίσως και της ίδιας του της ζωής. Παύει να δουλεύει ως ανεξάρτητος παραγωγός και προσλαμβάνεται από την αναπτυσσόμενη τότε MGM. «Δεν ξέρω αν είναι θέμα ανθρώπινης φύσης, απληστίας ή δύναμης, αλλά αυτές οι μεγάλες εταιρίες έχουν βαλθεί να σκοτώσουν κάθε ανεξάρτητο δημιουργό», θα πει χρόνια αργότερα. Η MGM του αφαιρεί κάθε λόγο επί των σεναρίων, της σκηνοθεσίας, των ιδεών των ταινιών του. Το κοινό τον εγκαταλείπει. Μετατρέπεται σε μία κινηματογραφική παραδοξότητα, από γοητευτικά αλλόκοσμος γίνεται γραφικά γελοίος. Το αλκοόλ μπαίνει στη ζωή του, έπειτα τα ιδρύματα. Τα κόλπα του Χουντίνι άργησαν να τον ξεγλιστρήσουν από τους ζουρλομανδύες. Όταν επιτέλους κατάφερε να ξεφύγει και να ξαναβρεί τον εαυτό του και τη ζωή του, το σινεμά είχε πια αλλάξει για τα καλά. Ήχος, χρώμα, και τίποτα όπως παλιά. Ακόμα και ο Chaplin και ο Harold Lloyd ασφυκτιούσαν μέσα σε αυτό που λίγα χρόνια πριν είχαν αποθεώσει.

Αυτό το βλέμμα όμως, το θλιμμένο, απορημένο, έντρομο βλέμμα, υπήρξε εκεί, την εποχή που το σινεμά ήταν τέχνη, ρίσκο, πόνος και έκπληξη. Αν κάποιος, λοιπόν, αληθινά αγαπά το νοσταλγικό εκείνο σινεμά, μονάχα μέσα σε αυτά τα δύο πελώρια μάτια μπορεί να ξανασυναντήσει την μεγάλη του αγάπη.